در یکی از گروه‌‌های مجازی زیست محیطی استان، عکسی از محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی دولتهای هفتم، هشتم، یازدهم و دوازدهم ایران منتشر شده است که وی را در حالِ آبیاری غرقابی زمین کشاورزی خود نشان می‌دهد! عکسی کاملا گویا که حکایت از یک بام و دو هوای مسوولان و مقامات عالی رتبه کشور دارد […]
در یکی از گروه‌‌های مجازی زیست محیطی استان، عکسی از محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی دولتهای هفتم، هشتم، یازدهم و دوازدهم ایران منتشر شده است که وی را در حالِ آبیاری غرقابی زمین کشاورزی خود نشان می‌دهد!
عکسی کاملا گویا که حکایت از یک بام و دو هوای مسوولان و مقامات عالی رتبه کشور دارد و معلوم می‌شود آنها حتی به حرف‌ها و شعارهای خود در زمانِ صدارت و وزارت و وکالت نیز پایبند نیستند.
وزیر سابق جهاد کشاورزی در حالی بعد از گذرانِ دوران وزارت به شغلِ شریفِ زراعت بازگشته و مشغول آبیاری غرقابی زمین کشاورزی خود است که سالهاست کارشناسان و متخصصان و پژوهشگران آب و خاک کشور فریاد می‌زنند و پیرهن پاره می‌کنند که این روشِ آبیاری زمین، هم قاتلِ آب است و هم نابودگرِ خاک.
انواع روش‌های آبیاری غرقابی
آبیاری غرقابی دائم، روش ماندابی یا همان پر و خالی کردن آب، آبیاری کرتی بدون استفاده از فاضلاب، آبیاری کرتی با استفاده از فاضلاب از رایج‌ترین روش‌های آبیاری غرقابی هستند.
در نوع اول این روش، آب به طور دائم یا حتی بطور متناوب وارد زمین می‌شود و خاک را برای همیشه غرقابی می‌کند که از این روش بیشتر برای کاشت برنج که به این نوع شرایط نیاز دارد. این روش برای زمین‌هایی که از سرعت نفوذناپذیری پایین برخوردار هستند کاربرد بیشتری دارد که با تشکیل شدن لایه‌های نفوذ ناپذیر در اثر فعالیت‌های کشاورزی در شرایط اشباع در سال‌های زیادی نفوذ عمیقی را ایجاد می‌کند.
روش دوم، بیشتر برای آبیاری کردن گیاهان استفاده می‌شود که مقاومت زیادی در غرقابی شدن آن هم در زمان مشخص را دارا می‌باشند.
در روش سوم در زمان نیاز باید آب را از جوها و نهرهایی که در کنار زمین قرار دارند وارد کرت‌ها کنند.
روش چهارم، طول کرت‌ها طولانی‌تر و عرض‌شان باید کوتاه باشد تا آب پس از پر شدن به فاضلاب‌های مشخص شده وارد شوند از آب فاضلاب برای تامین کردن آب کرت‌های زیرین استفاده می‌شود.
یک بام و دو هوای مسوولان
حنیف رضا گلزار، پژوهشگر حوزه آب و خاک در این باره به «خبرشمال» می‌گوید:« امروز حتی یک فرد غیرکارشناس هم می‌داند که آبیاری غرقابی علاوه بر اسراف و هدررفتِ آب، چه بلایی بر سرِ عناصرِ مفید خاک می‌آورد. اما پرسش اینجاست، فردی که در چهار دولت، عنوانِ وزیر جهاد کشاورزی این کشور را به یدک میکشیده و از وضعیتِ بغرنجِ منابع آبی نیز کاملا باخبر بوده و در رثایِ این مصیبتِ عظمی روضه‌ها خوانده است، چگونه خودش به آنچه می‌دانسته عمل نمی‌کند؟! این مُشتی نمونه خروار است و نشان می‌دهد مسوولان ما حتی به دانسته‌ها و گفته‌های خود نه تنها باور ندارند بلکه درست عکسِ شعارهای خود عمل می‌کنند. قطعا از وزیر جهاد کشاورزی این مملکت که مسوول تولید و متولی امر امنیت غذایی کشور بوده انتظار نمیرود که بعد از بازنشستگی و بازگشت به مزرعه خود، درست نقطه مقابلِ دانشِ روزِ کشاورزی و گفته‌های کارشناسان این بخش عمل کرده و زمین خود را غرقِ آب کند! وقتی ایشان با آن مسوولیت بالای اجتماعی خود در عالی‌ترین مقامِ اجرایی کشور، این چنین آب بر آسیابِ خشکسالی می‌ریزد، دیگر از یک کشاورزِ ساده و عامی که در یک روستای دورافتاده کشور در پیِ کسبِ لقمه‌ای نان حلال، مشغولِ زراعت با بهره‌گیری از همین روشِ منسوخ شده غرقابی است چه انتظاری می‌توان داشت؟! این عکس، خط بطلانی است بر سخنانِ همه کارشناسان و متخصصانی که سالهاست به دنبالِ تغییر رویه کشت و آبیاری زمین‌های کشاورزی هستند.»کاهش مصرف آب تا میزان ۴۰ درصد در روش کشت خشکه کاری
یک پژوهشگر آب و خاک در این باره می‌گوید: از معایب کشت برنج به روش سنتی در ایران می‌توان به مصرف آب زیاد تا حد ۲۰ هزار مترمکعب در هکتار، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افت سطح آب زیرزمینی، هزینه‌های بسیار زیاد تأمین آب و نیروی انسانی و در آخر به عدم امکان کشت بعدی بلافاصله پس از برداشت برنج به دلیل تخریب خاک در اثر عملیات گل خرابی اشاره کرد.
محمد اسماعیل اسدی می‌افزاید: در نقاط مختلف دنیا از جمله ایران روش‌های مختلفی برای کشت برنج وجود دارد که می‌توان به کشت به روش سنتی (نشاکاری)، کشت مکانیزه (کشت با ماشین نشاکار) و کاشت بذر به صورت مستقیم (خشکه کاری) اشاره کرد.
وی می‌گوید: در روش کشت مستقیم (خشکه کاری) به سه صورت می‌توان بذر را کشت کرد که در روش اول بذر جوانه دار برنج را در بستر مرطوب کشت می‌کنند، در روش دوم کشت مستقیم بذر در بستر پدل شده انجام شده و در روش سوم بذر برنج را مستقیم در بستر خشک کشت می‌کنند.
اسدی بیان می‌کند: از مزایای روش کشت بذر در بستر خشک می‌توان به کاهش آلودگی خاک و آب، بهبود تهویه خاک، بهبود شرایط خرد اقلیم مزرعه، کاهش بیماری‌ها و آفات برنج، بهبود تراز آبی و پیشرفت اقتصاد منطقه با کاهش مصرف آب تا میزان ۴۰ درصد در مقایسه با روش نشاکاری سنتی اشاره کرد.
این پژوهشگر آب و خاک می‌گوید: در حقیقت اگر بتوان مرحله گلخرابی یا پادلینگ را در ابتدای مراحل تهیه زمین برای کشت شالی حذف کرد که در روش روش خشکه کاری این کار امکان پذیر است، می‌توان تا حد ۶ هزار متر مکعب آب صرفه‌جویی کرد.
تجربه یک کشاورز موفق در روش کشت خشکه کاری برنج
یک کشاورز ۴۷ ساله که موفق شده است، برنج را به روش خشکه کاری و بدون مصرف آب زیاد کشت کرده و محصولی بسیار باکیفیت و با عملکردی برابر با روش کشت غرقابی، برداشت کند در این باره گفت: در سال ۱۳۸۷ زمانی که شالی را در خزانه ریختم مشاهده کردم مقداری از دانه‌های شالی در فضای بیرون خزانه در زمین خشک و بدون استفاد آب زیاد سبز
شده‌اند. دیدن دانه‌های شالی سبز شده در زمین خشک اولین جرقه کشت برنج به روش خشکه کاری را در ذهن من ایجاد کرد و در همان سال، اولین بار برنج را به روش خشک، کشت کردم.
وی افزود: بزرگترین مزیت کشت برنج به روش خشکه کاری صرفه‌جویی در مصرف آب است در این روش مصرف آب حداقل ۵۰ درصد کاهش می‌یابد و با توجه به خشکسالی که کشور با آن دست به گریبان است موضوع بسیار مهمی بوده که نمی‌توان نسبت به آن بی تفاوت بود.
این کشاورز گفت: در روش خشکه کاری برنج، علاوه بر مصرف آب کمتر، آبیاری محصول هم برای کشاورز آسان‌تر بوده و هزینه کمتری خواهد داشت به طوری که حداقل ۳۰ درصد در هزینه‌های کاشت صرفه جویی می‌شود؛ به طور مثال من ۲۴ هکتار شالیزار را با استفاده از دو کارگر آبیاری کردم در صورتی که در روش سنتی نیاز به نیروی کار زیادی است.
وی تصریح کرد: سهولت کاشت برنج مزیت دیگر کشت برنج به روش خشکه کاری است، در این روش دیگر نیاز به گِل کردن زمین و نشاء نداریم و با خطی کار گندم در عرض یک روز ۱۰ تا ۱۵ هکتار زمین را زیر کشت شالی می بریم.
وی تصریح کرد: برای خشکه کاری برنج نیاز است اراضی کشاورزی به روش نوین آبیاری تحت فشار مجهز شود و این مسئله هزینه زیادی برای کشاورزان در پی دارد، اگر جهاد کشاورزی با دادن تسهیلات ارزان قیمت کشاورزان را حمایت کند تا آنها بتوانند اراضی خود را به سیستم آبیاری نوین مجهز کنند، قطعاً کشاورزان از خشکه کاری استقبال خواهند کرد.
وی تاکید کرد: با توجه به کاهش ذخایر آب‌های زیر زمینی و خشکسالی، حمایت دولت از کشاورزان ضرورت دارد و عملکرد محصول هزینه‌ها را جبران می‌کند.
در روش خشکه کاری بذر بسیار کمتری نیاز است
کشاورز گلستانی ادامه داد: استفاده از سموم کمتر، سهولت سمپاشی و عدم فرسایش خاک از دیگر مزیت‌های مهم روش خشکه کاری برنج است؛ کشت برنج به روش غرقابی تمام مواد آلی زمین را می‌کشد و عملکرد محصول بعدی به شدت پایین می‌آید در حالی که در زمینی که به روش خشکه کاری محصول کشت شده باشد، کشت محصول دوم هم با سهولت بیشتری انجام می‌شود و هم عملکرد بالاتری دارد.
وی در پایان گفت: در روش خشکه کاری بذر بسیار کمتری نیاز است و تنها ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم بذر در هر هکتار استفاده می‌شود.خاک‌های غرقاب، منشاء اصلی تولید گاز گلخانه‌ای
متان هستند
عبدالله درزی نژاد دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری نیز در این باره به «خبرشمال» گفت:« در مازندران به ویژه در کشت محصول برنج، آبیاری به صورت غرقابی انجام می‌گیرد. اولین ایراد بزرگی که به این نوع از کشت وارد است، میزان بالای تلفاتِ آب است. با غرق شدن زمین در آب، تمامی کودها و سموم شیمیایی که کشاورز با قیمت‌های گزاف خریداری می‌کند شسته شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود و راهی اکوسیستم‌های پایین دست به ویژه سفره‌های آب زیرزمینی شده و آنها را آلوده می‌سازد. به این ترتیب، از یک سو با کاهشِ اثربخشی سموم و کودهای شیمیایی بر روی محصولات در مرحله داشت، ضرر اقتصادی قابل توجهی به کشاورز وارد می‌شود و از دیگر سو به آلوده شدن محیط زیست می‌انجامد. شایان ذکر است که در سیستم غرقابی، بهره‌وری انواع کود به ویژه کودهای نیتروژنه بشدت کاهش می‌یابد.»
به گفته این استاد دانشگاه، آبیاری غرقابی، منجر به تجمع مواد سمی و اسیدهای درون خاک شده و با شسته شدن مواد آلی موجب می‌شود تا در مراحل بعدیِ کاشت محصول، مواد غذایی کمتری به گیاه برسد. با غرقاب کردن زمین از یک سو، عناصر مفید خاک را از بین می‌بریم و از سویی دیگر، برای جبران مافات و تغذیه گیاه، مجبوریم به هزینه‌های بالای خریدِ انواع کودهای شیمیایی تن بدهیم.
آنطور که درزینژاد عنوان می‌کند، خاک‌های غرقاب، منشاء اصلی تولید گاز گلخانه‌ای متان هستند و آنچنانکه رییس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده، ایران دهمین کشور تولیدکننده گاز متان در جهان است. بنابراین قطع به یقین هرقدر از کشت غرقابی فاصله بگیریم، این رتبه کاهش می‌یابد.
همچنین براساس موافقت‌نامه « پاریس ۲۰۱۵ » می‌توانیم با کاهش سطحِ آبیاری غرقابی در کشور از سهمِ خودمان در تولید گاز متان کم کنیم. بنابراین تنها راه نجات ما از این وضعیت، توقف کامل آبیاری غرقابی و رفتن به سوی آبیاری تناوبی است.
درزینژاد عنوان کرد:«حذف آب‌های مازاد و آبیاری غرقابی اساسا باعث افزایش تولید می‌شود. حتی در خصوص برنج نیز که یک محصول کاملاً آب‌بر است چنانچه به آبیاری تناوبی روی بیاوریم، میزانِ تولید در سطح، افزایش می‌یابد. بنابراین کاملا عقلانی و منطقی است اگر روشی را برای آبیاری در زمین‌های زراعی پی بگیریم که با کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری‌ها منجر به افزایش تولید، تامین امنیت غذایی و خودکفایی شود.»
آنچنانکه این استاد دانشگاه گروه مهندسی آب توضیح می‌دهد:« در سیستم آبیاری غرقابی بهره‌وری آب بشدت کاهش می‌یابد و هر چقدر تلاش کنیم تا انواع دیگر آبیاری را در پیش بگیریم، کمک بسیار بزرگی به کاهش هدررفت آب می‌کنیم، چه آنکه بیشترین میزان تلفات آب (تا سقفِ ۸۰ درصد) را در همین بخش کشاورزی شاهد هستیم.
آنطور که درزینژاد می‌گوید کشت غرقابی همچنین در تضاد با اسناد بالادستی کشور نیز می‌باشد و از طرف دیگر، مکانیزاسیون زمین‌هایی که غرقاب می‌شوند نیز بسیار سخت است و به عبارتی وقتی ما مزرعه را غرقاب می‌کنیم، خاک تحمل تردد ماشین آلات را ندارد و وقتی در آن شرایط ماشین آلات حرکت می‌کنند ساختمان خاک را بهم می‌ریزند.
