سرویس اجتماعی مازندران، قطبِ برنجِ کشور است، اما این دست برتر داشتن در تولید برنج، باعث نشده است تا این استان از چالش‌ها و مشکلات آن در امان باشد. از تخلیط (درآمیختن) برنج مرغوب با دست دوم و چندم گرفته تا نرخ‌های چندگانه و بعضا سرسام آور، تا بی توجهی دولت به برنج‌کاران و مشکلاتی […]
سرویس اجتماعی
مازندران، قطبِ برنجِ کشور است، اما این دست برتر داشتن در تولید برنج، باعث نشده است تا این استان از چالش‌ها و مشکلات آن در امان باشد.
از تخلیط (درآمیختن) برنج مرغوب با دست دوم و چندم گرفته تا نرخ‌های چندگانه و بعضا سرسام آور، تا بی توجهی دولت به برنج‌کاران و مشکلاتی در حوزه خرید تضمینی و … .
اما در حال حاضر، آنچه که بیش از پیش رخ نمایانده، نبود آمار دقیق و قابل اتکا درباره سرانه مصرف، تولید داخل و به تبع آن میزان نیاز به واردات برنج در کشور طی سال‌های اخیر است که همواره یکی از عوامل مهم آشفته‌سازی بازار این محصول راهبردی به زیان تولید داخلی بوده است؛ مشکلی که اگر حل نشود تنها برندگان آن کاسبان واردات و دلالان خواهند بود.
مثلا در باره سرانه مصرف سه آمار متفاوت طی سال‌های اخیر به فراخور منفعت دوره‌ای هر گروه مورد استناد قرار گرفته است تا با متاثر کردن بازار، هر گروه بتواند مسیر رسیدن به سود بیشتر را پیگیری کند. وزارت صنعت، معدن و تجارت سرانه مصرف کشور را ۴۲ کیلوگرم ، وزارت جهاد کشاورزی ۳۶ کیلوگرم و وزارت بهداشت ۲۷.۵ کیلو گرم اعلام کرده است .
واقعیت این است که بازار برنج با همین آمارهای ناهمخوان و فاقد مبانی علمی اداره می‌شود. به عبارتی میزان تولید داخلی بر اساس همین آمارهای بی مبنا ارزیابی و برای میزان واردات هم بر اساس همان آمار ناهمخوان تصمیم گیری شود. اگر چه آمار میزان تولید داخلی را می‌توان بر اساس عملکرد شالیکوبی‌ها تا حدودی مورد راستی آزمایی قرار داد و نتیجه را پذیرفت، ولی به نظر می‌رسد برای آمار میزان مصرف سرانه باید فکر اساسی بشود چون همه ساله این آمارهای مختلف به فراخور مورد استناد وارداتچی‌ها قرار می‌گیرد که نتایج متفاوت و گاهی زیانباری برای تولید داخلی در پی خواهد داشت .
بر اساس آمار رسمی که جهاد کشاورزی مازندران همواره ارائه می‌کند، این استان ۲۳۰ هزار هکتار شالیزار دارد که هر ساله پس از پایان نشا کاری بین ۲۱۵ هزار تا ۲۳۰ هزار هکتار زیر کشت می رود. مقدار تولید را بر اساس سطح زیرکشت ارقام پرمحصول و کم محصول و البته طی هفت سال گذشته با افزایش سطح زیرکشت دوم در مجموع بین یک میلیون و ۲۰۰هزار تن تا یک میلیون و ۵۵۰ هزار تن شلتوک اعلام می کند، رقمی که در پی آن مطرح می شود که مازندران ۴۲درصد نیاز برنج کشور را تامین می کند.
در حال حاضر مهم ترین و عمده ترین ارقام برنج مورد توجه برای کشت بین کشاورزان در مازندران طارم محلی و هاشمی و در استان گیلان نیز ” دم سیاه ” و ” هاشمی ” است که کم محصول و کیفی محسوب
می‌شوند . ارقام پرمحصولی مانند شیرودی و فجر در این استان ها بنا بر شرایط مختلف آب دهی رودخانه‌ها، ذخیره آب پشت سدها و آببندان ها و مکانیزاسیون و آفات و از همه مهم تر بازار فروش بین ۳۰ هزار تا ۹۵ هزار هکتار در دو دهه اخیر در نوسان بوده است. به عبارتی سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در این استان ها همواره کمتر از ۲۰ درصد از زمین های شالیزاری در شمال بوده است. عملکرد ارقام شیرودی ، فجر ، تیسا و روشن به عنوان ارقام برنج کیفی پر محصول ۶ تا هفت تن شلتوک در هر هکتار است که نسبت به ارقام محلی طارم هاشمی حدود دو تن بیشتر است.
طبق اعلام رسمی جهاد کشاورزی مازندران سال گذشته از سطح زیر کشت برنج در ۲۱۵هزار هکتار حدود ۶۵ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران زیر کشت ارقام پرمحصول قرار گرفت و بقیه یعنی ۱۷۱هزار هکتار زیر کشت ارقام محلی قرار داشت .اگر متوسط تولید را در ارقام محلی چهار تن شلتوک حساب کنیم ،یعنی سال گذشته در کشت اول از سطح زیر کشت ۱۷۱هزار هکتار ارقام محلی ۶۸۴ هزار تن شلتوک تولید شد که معمولا ۶۰ درصد شالی در شالیکوبی ها برابر با ۴۱۰ هزار تن به برنج سفید تبدیل شده است.
نگاهی به روند کشت ارقام پرمحصول در مازندران طی سال های اخیر نشان می دهد که همواره به دلایل مختلف کشت این ارقام در زمین های شالیزاری مازندران بین ۳۰ هزار تا حدود ۹۳ هزار هکتار در نوسان بوده است. بر اساس آمار رسمی اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران بیشترین سطح زیر کشت ارقام پر محصول در سال ۱۳۹۰ با ثبت ۹۲ هزار و ۵۰۴ هکتار بود که در سال ۹۱ به ۷۶هزار و ۹۸۴ هکتار کاهش یافت و سال ۹۲ هم به ۷۶ هزار و ۸۱۴ هکتار رسید. همچنین در سال ۹۳ هم سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در مازندران به ۴۹هزار و ۸۶۵ هکتار ، سال ۹۴ به ۴۷ هزار و ۶۴۹هکتار و سال ۹۵ و ۹۶ به ۵۰ هزار هکتار کاهش یافت. سال ۱۳۹۷ در مازندران بدترین سال برای کشت ارقام پرمحصول بود چون در این سال سطح زیر کشت به کمترین میزان خود یعنی ۳۴ هزار و ۵۹۶ هکتار رسید. اگر چه سال ۹۸ به یمن بارندگی های بهاری و آب فراوان سطح زیر کشت دوباره به ۵۸ هزار و ۳۸۸ هکتار افزایش یافت ، این آمار در سال ۱۳۹۹ بار دیگر کاهش شد و به ۴۶هزار هکتار رسید اما در سال گذشته به ۶۴هزار هکتار افزایش یافت.
نیاز به واردات برنج اصولا بر اساس کل نیاز کشور مبتنی بر سرانه مصرف منهای تولید داخلی سنجیده می شود. با توجه به وجود سه آمار مختلف از سرانه مصرف و متغیر بودن میزان تولید داخل ، مشخص نیست در همه این سال ها تصمیمات برای واردات تابع چه اصولی بوده است.
این آشفته بازار آماری در بازار برنج کشور در حالی است که کارشناسان اقتصادی معتقدند رکن اصلی پیشرفت و توسعه همه جانبه در هر جامعه ای برنامه ریزی و تصمیم گیری بر اساس آمار و اطلاعات دقیق و شفاف و به روز است و اگر در یک جامعه اطلاعات و آمار بر مبنای واقعیات نباشد تلاش برای رسیدن به اهداف توسعه مفهومی ندارد به خصوص این که اگر آمار و اطلاعات در زمینه تولید محصولات استراتژیک و مرتبط با امنیت غذایی باشد ، اهمتیش چندین برابر است. ذکر این نکته در اهمیت در اختیار داشتن آمار و ارقام میزان تولید برنج در کشور مهم است که برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای رسیدن به خوداتکایی برنج اختصاصی کردن کاشت برنج در کشور فقط در استان های مازندران و گیلان است و دلیل اجرای این سیاست نیز وجود منابع آب برای تولید برنج به عنوان محصول آب بر در این دو استان شمالی کشور در مقایسه با سایر استان ها عنوان شده است.
بر اساس طرح خوداتکایی برنج ،سطح زیر کشت ارقام پر محصول در مازندران و گیلان باید به ۲۵۵ هزار هکتار افزایش یابد در حالی که هم اکنون در کمتر از ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی شالیزاری برنج رقم پر محصول کشت می شود.
خود اتکایی برنج همچنین با اجرای طرح آبیاری تناوبی و تجهیز و نوسازی ۲۷۵ هزار هکتار از شالیزارهای شمال نیز مورد تاکید است ، اما این طرح ها همچنان با کندی در این دو استان برنج خیز کشور درحال انجام است.
کارشناسان کشاورزی معتقدند که اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی به عنوان طرح‌های مکمل زهکشی و شبکه آبیاری و مکانیزاسیون مورد توجه قرار بگیرد سبب می شود تا علاوه بر افزایش بهره وری ، ضریب کشت در قالب کشت ارقام پرمحصول و کشت دوم برنج نیز عملیاتی شود.
طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری در کشور از سال ۷۰ آغاز شد و تاکنون در ۷۰ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان و حدود ۶۰ هزار هکتار در مازندران اجرا شده است و بر اساس برنامه ششم سهم سالانه هر یک از دو استان شمالی در برنامه تسطیح ونوسازی اراضی شالیزاری که از سال ۹۵ آغاز شده،۱۰ هزار هکتار است .
ساخت سامانه آبیاری و زهکشی ،آرایش مناسب هندسی ، قطعه بندی و تسطیح ، احداث جاده دسترسی و تجمیع و یکپارچه سازی ،فراهم شدن زمینه کشت دوباره برنج ، آسان سازی اجرای طرح مکانیزاسیون ، کاهش مصرف سم ، افزایش درآمد کشاورزان و کاهش ضایعات محصول از مزیت های اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری است .
مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب هم از دیگر ویژگی های اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری است که به گفته کارشناسان ، تجهیز و نوسازی شالیزارها به طور میانگین سبب ۲۵ درصد صرفه جویی در مصرف آب می شود.
یکی از کارشناساتن ارشد موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل گفت که همزمان با اجرای طرح های مهم تسطیح و یکپارچه سازی و زهکشی ، تولید بذر اصلاح شده و پرمحصول مهم ترین پیش نیاز برای رسیدن به خوداتکایی تولید برنج در دو استان شمالی مازندران و گیلان است.
رحمان عرفانی افزود: توسعه مکانیزاسیون و ساماندهی واردات هم سبب می شود تا کشت ارقام کیفی پر محصول برنج با موفقیت همراه شود.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور با اعلام این که راهبرد وزارت جهادکشاورزی برای خوداتکایی کشور به محصول برنج داخلی بر محور بالا بردن بهره وری مصرف آب و افزایش بازده تولید در سطح استوار است، گفت: همسو با این رویکرد موسسه تحقیقات در صدد معرفی ارقام کیفی پرمحصول متناسب با شرائط جدید اقلیمی شمال کشور است.
وی اضافه کرد: در یک دهه اخیر چندین رقم پرمحصول کیفی در موسسه تحقیقات برنج کشور به کشاورزان معرفی شد و سال به سال در حال افزایش سطح زیر کشت این ارقام هستیم.
این کارشناسی ارشد در بخش تولید برنج از ارقام کیفی پرمحصول تنها به عنوان یک فاکتور مهم در اختصاصی کردن کشت برنج یاد و تاکید کرد: مکانیزاسیون در کشت شالی هم باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد اگر چه با توجه به رویکرد حمایتی دولت تدبیر و امید در چند سال اخیر تسهیلات مکانیزاسیون قابل توجهی به کشاورزان پرداخت شده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم در گفت‌وگویی تثبیت و ماندگاری خودکفایی برنج با تولید داخل را منوط به اجرای طرح های مهم تسطیح، یکپارچه سازی و نوسازی زمین های شالیزاری، ساخت سد و افزایش مهار آب‌های سطحی، زهکشی، تامین بذر گواهی شده، تولید رقم کیفی پر محصول، افزایش سطح زیر کشت ارقام پر محصول و ایجاد زنجیره مکانیزاسیون تولید برنج در ۲ استان مازندران و گیلان برشمرد .
حسن عنایتی با بیان این نکته که طرح های خوداتکایی تولید برنج برای دو استان شمالی مازندران و گیلان تهیه شده است و باید عملیاتی شود، افزود: شرائط برای افزایش ضریب تولید برنج به عنوان یک محصول آب بر در زمین های کشاورزی مازندران وگیلان وجود دارد و به همین دلیل کشت این محصول استراتژیک در این دو استان اختصاص ی در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: همچنان رفع مشکل آبگرفتگی ۱۰۰هزار هکتاری اراضی کشاورزی پایین دست مازندران از دغدغه های جدی کشاورزان است ، در حالی که زهکشی، تسطیح و یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و خدمات جامع مکانیزاسیون از مهمترین طرح های زیرساختی است.
عنایتی با بیان اینکه فقط ۶۰ هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان تسطیح شده است، اضافه کرد: اگر طرح تسطیح و یکپارچه سازی و زهکشی زمین های شالیزاری شمال به عنوان مهمترین نیازمندی تامین اعتبار و عملیاتی شود، تثبیت خودکفایی برنج رقم خواهد خورد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران از تهیه طرح جامع زهکشی اراضی استان خبر داد و گفت که با اجرای کامل این طرح حداقل ۴۰ درصد درآمد کشاورزان افزایش می یابد.
وی تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری، اصلاح و بهسازی و افزایش تراکم شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی عمومی، زهکشی زیر زمینی و تلفیقی اراضی کشاورزی برای افزایش راندمان تولید و توسعه کشت‌های ثانویه و احیا، مرمت و بهسازی آببندان ها را چهار پروژه طرح جامع زهکشی اراضی استان معرفی کرد.
عنایتی بیان داشت: خرده مالکی ، بالا بودن هزینه های تولید ، بالا بودن ضایعات کشاورزی ، مشکلات زیر ساختی در حوزه آب و خاک ، بی سروسامانی بازار محصولات کشاورزی ، نبود بازار دائمی محصولات کشاورزی مازاد بر مصرف در داخل و بازار های صادراتی و ضعف های جدی در مکانیزاسیون سبب شد تا امروز زمین های کشاورزی این خطه به عنوان مهمترین و اولویت توسعه اقتصادی استان هر روز دست خوش تغییرات از یک کشت به کشت دیگر و یا تغییر کاربری های غیر مجاز کشاورزی شود.
وی رویکرد دولت سیزدهم را توجه به اهمیت امنیت غذایی را بسیار جدی توصیف کرد و گفت: از آن جایی که بیشترین اعتبارات درسفر هیا استانی هیات دولت به بخش کشاورزی است ، نشان می دهد که تولیدات کشاورزی باید با اجرای طرح های مختلف زیر ساختی به حد نصاب ظرفیت های تولیدی خودش برسد.
عنایتی به سفر هفدم هیات دولت به استان مازندران که بیستم اسفند سال قبل به مازندران انجام شده است، اشاره کرد و گفت: در سفرهای استانی دولت حدود ۲۷ درصد اعتبارات به بخش کشاورزی اختصاص داده شده که این نشان از نگاه ویژه دولت به این حوزه است.
وی ادامه داد : از مجموع اعتبارات منظور شده در بخش کشاورزی مازندران، حدود یکهزار و ۷۵۰ میلیارد تومان در بخش حفظ آب و خاک، ۳۳۰ میلیارد تومان در حوزه اجرای طرح‌های آبخیزداری، ۲۷۵ میلیارد تومان در حوزه شیلات، ۶۰ میلیارد تومان در حوزه موسسه‌های تحقیقاتی مرکبات و برنج، ۲۴۰ میلیارد تومان در بخش باغبانی مازندران و، ۲۷۰ میلیارد تومان در بخش جلوگیری از تغییر کاربری اراضی در نظر گرفته شده است که به تناسب میان شهرستان‌های مازندران اختصاص داده می‌شود.
وی گفت: در حال حاضر ۳۴میلیارد تومان از اعتبرات سفر استانی دولت به مازندران در حوزه تحقیقات و پژوهش کشاورزی اختصاص یافته است که برنامه های لازم در نحوه استفاده از این منابع صورت گرفت.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به وجود ۴۷۰ هزار هکتار زمین های کشاورزی زراعی و باغی و ۳۴۰ هزار بهره بردار در استان اشاره کرد و گفت: امروز دانش فنی بین کشاورزان روز به روز در حال افزایش است و اگر هر یک از فعالیت های کشاورزی به صورت زنجیر وار یعنی از تولید تا بازار مصرف ایجاد شود، مطمئنا همه مردم استان و کشور از این داشته ها بهره مند می شوند.
وی طرح کشاورزی قراردادی را از برنامه های جدی دولت در حمایت از کشاورزان به یوژه خرده مالک دانست و گفت: امسال طرح کشاورزی قرار داد در برنج طبق سهمیه ابلاغی وزارت جهاد دکشاوزی که ۲۵هزار هکتار بوده است شروع شد اما به دلیل استقبال شالیکاران این سطح به ۳۷ هزار هکتار رسید.
عنایتی هدف اصلی از اجرای طرح کشت قراردادی برنج را کمک به کشاورزان برشمرد و توضیح داد : با اجرای این طرح، آموزش های لازم به کشاورزان ارایه می شود و کشاورزانی که از بضاعت مالی کافی برخوردار نیستند، کشاورزی برای آنان به صرفه و اقتصادی خواهد شد.
وی در پایان گفت: کشاورزی قراردادی باید به عنوان یک اصل پذیرفته شود و همه باید تلاش کنیم این فرهنگ در کشاورزی مازندران نهادینه شود تا شاهد افزایش کمی و کیفی تولید محصولات کشاورزی باشیم.
