مائده مطهری زاده /

موضوع غربالگری جنین پس از مدت‌ها، این بار به دلیل خبر لغو اجباری بودن غربالگری پیش از زایمان در ایران به سرخط اخبار تبدیل شد.

کبری خزعلی رییس شورای فرهنگی اجتماعی زنان در شورای عالی انقلاب فرهنگی کسی بود که این خبر را رسانه‌ای کرد.
وی در توییتی که در همین راستا منتشر کرده و البته یک روز بعد آن را از صفحه خود پاک کرد نوشت: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت. بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس، اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیر استاندارد و غیرمتقن علمی (که باعث قتل جنین می‌شد) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.»

*غربالگری
هیچگاه اجباری نبود
کبری خزعلی در حالی مدعی لغو اجباری بودن غربالگری جنین شد که وزارت بهداشت بلافاصله بعد از اعلام این خبر، اساسا هرگونه اجبار برای غربالگری جنین را تکذیب کرد.
کیانوش جهانپور رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در حساب توییتری خود نوشت: «وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسوول می‌داند، غربالگری بیماری‌های ژنتیکی که برپایه شواهد علمی و فناوری‌های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است، همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست‌های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد می‌داند. غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچگاه اجباری نبوده است و دستورالعمل وزارت بهداشت در این رابطه با مشارکت آگاهانه و داوطلبانه والدین، عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولد بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندرم داون و... داشته و خواهد داشت. همه ما در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاوردهای دانش نوین بشری مسوولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم.»

*لغو اجباری بودن
غربالگری جنین هنوز در مجلس تصویب نشده است
رییس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی نیز از میدان مناظرات دورادور در باب غربالگری پیش از زایمان خود را دور ندانسته و تاکید کرد:«این بحث‌ها در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده طرح شده که سه عضو مشترک با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز دارد، اما هنوز این مساله تصویب نشده است؛ این مساله در حد پیشنهاد است و می‌گوید؛ اجبار به این مساله حذف شود، اما مادرانی که مایل به انجام این کار هستند یا دکتر متخصص برای آنها چنین امری را لازم می‌داند کماکان می‌توانند غربالگری را انجام دهند و این پیشنهاد که هنوز هم تصویب نشده است تنها بحث (اجباری بودن غربالگری) را حذف می‌کند.»

*چکیده نظر موافقان
و مخالفان طرح
موافقان و مخالفان بسیاری در این زمینه به ایراد سخت پرداخته‌اند که ذکر همه آن اظهارات و سخنان نه در حوصله این مقال می‌گنجد و نه مخاطبان عزیز.
اما آنچه که می‌توان از مجموع و چکیده سخنان موافقان و مخالفان این طرح، برداشت کرد این است که نه، باید سلامت نسل را فدای افزایش جمعیت کرد و نه اختیار والدین را برای انجام این طرح نادیده گرفت.

*ضرورت نگاه دو سویه
طرح غربالگری جنین اگرچه به گفته مسوولان وزارت بهداشت از ابتدا هم اجباری نبوده است، اما براساس شواهد و قرائن فراوانی که وجود دارد، عمده پزشکان زنان و زایمان، با پیشنهاد این طرح، آن هم به شکلی که بوی اجبار و نگرانی از تولد فرزند معلول از آن برمی‌خیزد، والدین به ویژه مادران را در وضعیت ترس و اضطراب قرار می‌دهند تا جایی که پدر و مادر با نگرانی از اینکه مبادا فرزندی دارای معلولیت به دنیا آورند، به ناچار به انجام این آزمایشات پرخطر و گران قیمت که تحت پوشش بیمه نیز قرار ندارد، تن در می‌دهند!
اما از دیگر سو، لغو اجباری بودن نباید به معنای لغو کلی این طرح نیز قلمداد شود، چه آنکه در طول سال‌های اخیر، همین طرح توانسته در موارد کاملا مشکوک، از به دنیا آمدن فرزندان دارای معلولیت جلوگیری کند. فرزندانی که اگر به دنیا می‌آمدند علاوه بر تحمیل شرایط بسیار سخت و پرهزینه و برای خانواده و جامعه، از آینده تضمین‌شده و خوبی نیز برخوردار نبودند.

* رنجی که برای مادران و پدران اقشار کم‌درآمد بیشتر است
جدا از اینکه این روزها متخصصان زنان و زایمان بسیاری در شهرها، پذیرش مادر باردار را منوط به انجام آزمایشات پرهزینه و مخاطره‌آمیز غربالگری کرده‌اند و نظام پزشکی و وزارت بهداشت باید جلوی این کاسبی و اصطلاحا نان قرض دادن پزشکان زنان و زایمان به همکاران آزمایشگاهی‌شان را بگیرند، متاسفانه بسیاری از بانوان پایین شهری و عشایری و روستایی، اغلب به دلیل ناآگاهی و فقر مالی از یک سو و هزینه‌بر بودن انجام این آزمایشات و عدم دسترسی به پزشک متخصص از سویی دیگر، قادر به انجام آزمایشات غربالگری حتی در صورت ضرورت نیز نمی‌باشند و در نهایت، تا پایان عمر باید، رنج معلولیت فرزند و هزینه‌های سرسام‌آور رسیدگی به او را به دوش بکشند!

*ضرورت وجود عدالت
در نظام سلامت
مسلما اگر عدالت در نظام سلامت کشور حکمفرما بود، همانقدر که با آن پزشکان کاسب‌کار و متخصصان غیرمتعهد برخورد می‌شد، شرایط برای انجام آزمایشات غربالگری برای مادران اقشار کم‌درآمد جامعه نیز فراهم بود و اینطور به نظر می‌رسد که خودِ نظام سلامت نیز در اجرای درست این طرح از معلولیت رنج می‎برد!
در پایان ناگفته نماند که براساس تحقیق و پژوهش‌های صورت گرفته توسط متخصصان امر، انجام آزمایشات غربالگری، همانند رادیولوژی، سی تی اسکن و سایر آزمایشات و معاینات پزشکی، به دلیل وجود عوارض گاه خطرناک و در مواردی جبران ناپذیری که در پی دارد، باید حتما فقط و فقط بنا به ضرورت انجام گیرد و بدیهی است در صورت بروز هرگونه مشکل پس از انجام آزمایشات غربالگری (غیرضروری) برای مادر و جنین عواقب آن متوجه پزشک خواهد بود.