این روزها حتما بعد از بارندگی متوجه نشستن خاک بر روی شیشه خودروها و اجسام در مازندران شده اید و این سوال برای شما پیش آمده است که مگر می شود ذرات خاک از غرب و خصوصا خوزستان این همه مسیر طولانی را طی کنند و به این سمت آمده باشند و آیا در مازندران با این درختان و هوای پاک، گرد و خاک وجود داشته باشد؟
نظر کارشناسان حوزه محیط زیست و هواشناسی کشور و استان بر این است این ذرات به دلیل وزن بسیار کمی که دارند مسیرهای طولانی را می توانند طی کنند و حتی به مازندران و گیلان برسند.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییرات اقلیمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به وجود ذرات گرد و خاک در اغلب استان های کشور اظهار کرد: این ذرات به دلیل وزن بسیار کم حتی به اندازه یک میکرون قادر به حرکت در ارتفاعات بالا با وزش باد هستند.
داریوش گل علیزاده با بیان اینکه این ذرات خاک با بارندگی به روی زمین می نشیند، افزود: در زمان غیر بارندگی این ذرات ریز در هوا معلق و در حال حرکت بوده و تا ارتفاع سه هزار متر نیز قادر به حرکت هستند.

گل علیزاده با اشاره به اینکه این ذرات خاک که پایه معدنی دارد از خاک سوریه، عراق، اردن و عربستان وارد می شوند، گفت: بیشتر این ذرات از اراضی رها شده و کشت نشده سوریه و عراق وارد کشور می شوند و به علت اختلاف دما در زاگرس و البرز، جریان باد ایجاد می‌شود و در همه جای کشور حرکت می کند.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییرات اقلیمی سازمان حفاظت محیط زیست به علت تشکیل و روان شدن این خاک اشاره کرد و گفت: تا سال ها قبل در این راضی در عراق و سوریه کشت صورت می گرفت اما با احداث سد در ترکیه کم کم این اراضی کم آب و خشک شدند و کشاورزان دیگر قادر به کشت نشدند و با وزش باد خاک آن به اطراف حرکت کرد.
گل علیزاده تصریح کرد: این ذرات گرد و خاک در اغلب استان های کشور بخصوص خوزستان، کرمانشاه و اصفهان دیده شد و باید گفت مشابه چنین اتفاقی در سال های ۸۸ و ۸۹ نیز روی داد و تا ساری مشاهده شد.
محمدرضا رضوی مدیر کل هواشناسی مازندران نیز با اشاره به اینکه منشا ذرات خاکی که در جو بوجود آمده است از عراق و خوزستان است، اظهار کرد: این ذرات کوچک با گرم شدن هوا به سمت بالا حرکت می کنند.
رضوی افزود: این ذرات ریز با جریانات هوا به بالای ۹ کیلومتر می رسند بنابراین قادر به حرکت به نقاط دوردست از جمله مازندران می شوند.
مدیرکل هواشناسی مازندران ادامه داد: وجود رطوبت هوا در مازندران باعث می شود این ذرات همراه با بارندگی سنگین تر شده و برای اجسام از جمله خودروها خود را نشان دهند.
رضوی با بیان اینکه بهتر است این ذرات با بارندگی فرود آیند، تصریح کرد: خود ذرات معلق در هوا عمدتا نمک دار است و برای ریه مضر است و از اینکه در استان های مرطوب همراه بارندگی روی زمین می نشیند شرایط بهتری نسبت به سایر استان های خشک حاکم است.
وی با ابراز تاسف از اینکه در استان مازندران دستگاه سنجش میزان آلودگی وجود ندارد، گفت: این دستگاه آنچنان پر هزینه نیست و وجود آن برای استان مازندران یک ضرورت است که باید سازمان محیط زیست نسبت به خرید و تجهیز آن اقدام کند.
مدیرکل هواشناسی مازندران در توضیح بیشتر علل این غبار و خاک ابراز کرد: با خشک شدن زمین ها در عراق، سوریه و غرب عربستان و همچنین خوزستان، ذرات خاک به سمت کشور حرکت می کند و تقریبا همه استان های کشور را درگیر خود می کند.
رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی نیز با بیان اینکه منشا گرد و غبار در کشور توسط این سازمان تدوین شده، بیان کرد: ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده که می‌شود گفت از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم.
«علیرضا شهیدی» در میزگرد بررسی عوامل مؤثر بر افزایش ریزگردها گفت: پیش از این تا گرد و غباری بلندمی شد به طور کلی گفته می‌شد منشأ خارجی دارد، اما در گرد و غبار اخیر که اکثر استان‌ها را هم درگیر کرد مشاهده شد قسمت اعظم گردوغبار موجود در هوا منشأ داخلی داشت. وی ادامه داد: بررسی‌های ما نشان داد ۳۰ درصد گرد و غبار منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد.
رئیس سازمان زمین‌شناسی گفت: در گذشته برخی‌ها تا مقداری بارندگی زیاد می‌شد می‌گفتند «نه ما دوره خشکسالی بلندمدت نداریم و ترسالی‌ها این نظریه را که ایران در دوره خشکسالی ۳۰ ساله است را نقض می‌کند»، در صورتی که می‌بینیم در برخی سال‌ها یک مقدار بارندگی‌ها بیشتر بوده اما این دلیل بر این نیست که دوره ترسالی آغاز شده باشد.
شهیدی ادامه داد: ما همچنان در سیکل خشکسالی قرار داریم و سال به سال هم اثرهای این خشکسالی بیشتر نمایان می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۷۰ با توجه به افزایش بیشتر از حد مجاز استفاده از آبخوان‌ها در کنار این خشکسالی موجب شد تا یک فشاری به آبخوان‌ها وارد شود و تراز منفی آب آنها از ۱۳۷۰ آغاز شد، از آن زمان تا سال ۱۳۷۸ که جمعیت به ۶۰ میلیون نفر رسید تراز منفی آبخوان‌ها به منفی ۲۰ میلیارد متر مکعب رسید.
شهیدی با بیان اینکه برخی از بعضی واژه‌ها استفاده می‌کنند که درست نیست، افزود: مثل اینکه برخی‌ها درباره «ورشکستگی آبی» صحبت کردند که این چنین چیزی اتفاق نیفتاده است و ما هنوز با مدیریت درست منابع آبی- چه سطحی و چه زیرزمینی- می‌توانیم این دوره خشک را پشت سربگذاریم، هرچند پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ ایران جزو یکی از کشورهای پرتنش آبی خواهد بود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی افزود: در حال حاضر نیز این تنش آبی در کشور دیده می‌شود، گاهی اوقات شاهدیم بین روستاها و شهرهای مختلف تنش ایجاد می‌شود هرچند موقتی است اما وجود دارد، یا اینکه در بحث انتقال آب که کار درستی هم نیست و از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر این تنش‌ها اتفاق می‌افتد.
شهیدی گفت: انتقال آب بین حوضه‌ای به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود مگر برای شرب که شاید توجیه داشته باشد، اما این که آب را برای مصارف کشاورزی از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر انتقال دهیم با توجه به اینکه بازدهی کشاورزی‌مان خوب نیست، به معنای نابودی و هدر رفت آب است.
وی تصریح کرد: با این دخالتی که در حوضه‌های آبریز انجام می‌دهیم سبب می‌شویم آن تعادلی که در هزاره‌های گذشته به وجود آمده بوده و هر جا با یک سیستمی پیش می‌رفت، تغییر کند و این انتقال سبب می‌شود تغییرات کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد شود که درست نیست.
این مقام مسئول بیان‌داشت: انتقال مصنوعی آب سبب می‌شود کشاورز فکر کند آب زیاد است و شروع به کاشت برنج می‌کند و این مسئله بعدها با بروز خشکسالی، بحران‌زا خواهد بود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی گفت: چرخه آب، چرخه پیچیده‌ای است که به‌تازگی هم تغییرات اقلیمی به آن اضافه شده است که سبب شده کشورمان با توجه به اینکه بین ۶۰ تا ۶۵ درصد آن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و بیابانی قرار دارد، تغییر اقلیم اثر خود را در این زمینه نمایان کرده است.
شهیدی افزود: برخی کشورها در زمینه این تغییر اقلیم خوب عمل کرده‌اند، به‌طور مثال پاکستان اعلام کرده که تغییر اقلیم روی این کشور خیلی اثرگذار بوده و بر همین اساس تلاش دارد از فناوری‌های نوین روز استفاده کند، همچنین به دنبال استفاده از وام‌های جهانی است تا خسارات تغییر اقلیم را به نوعی جبران کند.
وی اظهار داشت: اما در کشور هیچ سازمان و نهادی نیست که محاسبه کند چه مقدار تغییر اقلیم تأثیرگذار بوده است؟
معاون وزیر صنعت ادامه داد: در کشورمان با وجود سازمان‌های تخصصی زیاد اما هرکدام به صورت جزایری جداگانه عمل می‌کنند، در حالی که نیازمند یک مدیریت واحد هستیم.
وی افزود: البته در سیستم سازمانی کشور سازمان مدیریت بحران وجود دارد که اغلب باید در زمینه همه مخاطرات که یکی همین آب می‌تواند باشد و ریزگردها که بحث اصلی است باید به نوعی سیاست‌گذاری کند، اما هنوز این اجماع ایجاد نشده که هر سازمان با سازمان‌های تخصصی دیگر یک سری کارها را به صورت تیمی انجام دهند.
رئیس سازمان زمین‌شناسی خاطرنشان کرد: بحران‌هایی که در ایران اتفاق می‌افتند دو منشأ جوی و زمینی دارند که جوی‌ها مربوط به سازمان هواشناسی است و زمینی‌ها هم مربوط به سازمان زمین‌شناسی، اما در عمل این دو سازمان که هر دو حاکمیتی هم هستند زیاد در برخی موارد ورود نمی‌کنند.
شهیدی افزود: این یک مشکل مدیریتی است که امیدواریم با حضور رئیس جدید سازمان مدیریت بحران این اتفاق‌ها کمتر شده و بتوان به صورت متمرکز در مخاطرات کارهای بهتری انجام داد.
وی گفت: هر جا که آب نباشد حیات نیست و حیات هم که نباشد مکان و زیستگاهی هم نباشد و این موجب شده که برخی درباره آن صحبت کنند و آن بحث مهاجرت است و خالی شدن بخش‌هایی از کشور از سکنه است که به لحاظ امنیتی هم می‌تواند تاثیرهای بدی داشته باشد.
همه این مباحث نشان می‌دهد که ما در یکی از سخت‌ترین گردنه‌های خشکسالی در ایران بسر می‌بریم که اگر تدابیر خاصی برای عبور از آن اتخاذ نشود، معلوم نیست چه آینده‌ای در انتظارمان خواهد بود